بررسی جنبه های اقتصادی برنامه آنالیز روغن
بررسي جنبه هاي اقتصادي برنامه هاي
مراقبت وضعيت از طريق آناليز روغن
روش مراقبت وضعيت، ابزار مديريت براي بهينه سازي سيستم
چكيده:
|
بدون ترديد معرفي و تشريح توانمنديها و منافع حاصل از بكارگيري روشهاي نوين نگهداري و تعميرات ماشين آلات، بويژه روشهاي مراقبت وضعيت از طريق آناليز روغن ( Oil Analysis Condition Monitoring ) زمينه هاي لازم براي توجيه مديران و جلب حمايت و پشتيباني آنها را در بكارگيري روشهاي نوين (نت) بجاي روشهاي سنتي فراهم خواهد آورد. در اين مقاله سعي شده است بر اساس تجارب و گزارشهاي موجود در كشور و خارج از كشور، صرفه جوئيهاي اقتصادي حاصل از بكارگيري برنامه هاي مراقبت وضعيت به اجمال مورد بررسي قرار گيرد.
مقدمه
مسئله نگهداري و تعميرات ( نت) به عنوان يكي از مسائل مهم در بكارگيري ماشين آلات مورد بحث و بررسي بوده است و همواره تلاش بر آن بوده است تا روش هاي موثري براي كاهش هزينه ها، افزايش كارآئي و ايمني كار و اعمال كنترل هاي مختلف مديريتي انتخاب و اجراء شود.
امروزه تغيير روش هاي (نت) ماشين آلات از سيستم هاي انفعالي و سنتي به روش هاي پيش بيني و برنامه ريزي شده ( Planned Maintenance )، از اهداف مهم شركتها و بخش هاي اجرائي مي باشد. صرف نظر از جنبه هاي ايمني شايد بتوان گفت ابعاد اقتصادي راهبري ماشين آلات، از مهم ترين عوامل و انگيزه هاي اصلاح ساختار (نت) بخشهاي اجرائي مي باشد.
در اين رابطه معرفي روشهاي علمي و عملي براي محاسبة هر چه دقيق تر هزينه راهبري و نگهداري ماشين آلات و كنترل و كاهش آن بسيار ضروري و تعيين كننده خواهد بود. ضمن اينكه ترغيب مديران بخش هاي اجرائي و صنعتي جهت حمايت وپشتيباني از روشهاي نوين (نت) ، مستلزم ارائه اعداد و ارقام و توجيهات اقتصادي شفاف مي باشد. به اين ترتيب تغيير و تحول سيستم هاي نت سنتي به نت نوين در سايه تحليل هاي اقتصادي به راحتي اجرا خواهد شد.
- جنبه هاي اقتصادي برنامه هاي مراقبت وضعيت از طريق آناليز روغن
یكي از جنبه هاي مهم برنامه هاي مراقبت وضعيت از طريق آناليز روغن (Condition Monitoring through Oil Analysis) بحث صرفه جوئي هاي اقتصادي است. در صورتي كه آناليز روغن به درستي و با اعمال مديريت صحيح اجرا شود نه تنها قادر به كاهش قابل توجه هزينه در بخش (نت) مي باشد بلكه نقش مهمي نيز در افزايش توليد خواهد داشت.
برنامه CM فقط يك شيوه (نت) پيشگيرانه نيست، بلكه يك منبع سرشار اطلاعات مديريتي است كه مي تواند به خوبي به آمادگي تجهيزات در جهت تدوين و برنامه ريزي كار و توليد كمك كند. به عنوان يك روش (نت) ، آناليز روغن مي تواند نگاه عميقي به دورن ماشين داشته باشد و شرايط نامطلوب دستگاه را كه نا ديده انگاشته شده و يا مخفي بوده است مشخص سازد. به اين ترتيب، اعمال يك برنامه موثر كنترلي و نظارتي بر وضعيت تجهيزات و سيستم هاي مكانيكي ، كاهش هزينه هاي مستقيم و غير مستقيم را براي صنايع و پروژه هاي عمراني بدنبال خواهد داشت . جنبه هاي اقتصادي (نت) مبتني بر CM را مي توان در دو محور زير مورد بررسي قرار داد:
- صرفه جوئيهاي مستقيم
- صرفه جوئيهاي غير مستقيم
1-1-صرفه جوئي هاي مستقيم
بر اساس مطالعات انجام شده اعمال برنامه هاي آناليز روغن( CM ) مي تواند 20 تا 25 درصد كاهش هزينه هاي (نت) را به همراه داشته باشد. اين صرفه جوئي از محل هزينه هاي مستقيم (نت) حاصل خواهد شد و اهم محورهاي آن بشرح ذيل مي باشد:
الف- مصرف قطعات : از هزينه هاي شناخته شده ( نت ) ماشين آلات مي باشد و بخش قابل توجهي از صرفه جوئي اقتصادي مستقيم حاصله از اجراي روشهاي مراقبت وضعيت ناشي از كاهش مصرف قطعات مي باشد. بر اساس روشهاي سنتي، تهيه و تداراك قطعات يدكي و ايجاد انبارهاي بزرگ مملو از قطعات يدكي ، از مهمترين شروط ادامه كار ماشين آلات بنظر ميرسد. در روشهاي سنتي (نت)، مديران بخشهاي اجرائي بيشترين تلاش خود را براي تأمين اعتبارات سنگين جهت خريد روز مره قطعات يدكي و همچنين شارژ انبارهاي خود معطوف مي دارند. از آنجائيكه بخش عمدة قطعات يدكي مورد نياز ماشين آلات از طريق منابع خارجي تأمين مي شود، از اين رهگذر هزينه هاي سنگين ارزي بر دوش كشور سنگيني مي نمايد. اين در حالي است كه با اجراي برنامه نوين (نت) هر گونه عامل فرسايش غير عادي و يا شروع عيب در مراحل اوليه شناسائي شده و قبل از توسعه عيب و يا سرايت آن به ديگر قطعات و بروز خسارات سنگين اقدامات پيشگيري معمول ميگردد.
بر اساس تجارب موجود با اعمال برنامه CM مصرف قطعات يدكي در حد غير قابل تصوري كاهش خواهد يافت (بيش از پنجاه درصد كاهش).
مصرف قطعات يدكي در بسياري از موارد ناشي از عدم كيفيت و عدم دقت در تعميرات مي باشد با كنترل اين موضوع، مجددا” مصرف قطعات يدكي كاهش خواهد يافت . به اين ترتيب صرفه جوئي مستقيم حاصل از كنترل مصرف قطعات به شرح ذيل خلاصه مي شود:
تعويض قطعه بدلايل : نامرغوب بودن قطعه+ تعميرات بد+ اپراتور+آلاينده هاي روغن+سرايت عيب+پيشرفت عيب
ب ) دستمزد:
مسلما” هزينه دستمزد تعميرات، به آمار خرابيهاي ماشين آلات و تجهيزات ارتباط مستقيم دارد. بويژه در برنامه (نت) سنتي بدليل عدم اطلاع بموقع از پيشرفت عيوب در مراحل اوليه آمار تعميرات اساسي در مقايسه با (نت) نوين بسيار بالا بوده كه باعث افزايش هزينه دستمزد تعميرات خواهد شد. در حالي كه بر اساس تجارب موجود در روشهاي (نت) متكي به CM ، عيوب و عوامل تشديد فرسايش تا 90% قبل از ايجاد خرابيهاي منجر به توقف دستگاه قابل شناسائي بوده و معمولا” با انجام تعميرات و اصلاحات جزئي بطور غير قابل تصوري قابل رفع مي باشند . به اين ترتيب با اعمال برنامه هاي CM آمار تعميرات سنگين و هزينه دستمزد تعميرات به ميزان چشمگيري كاهش خواهد يافت. در برخي گزارشها، در صورت اعمال برنامه CM تعميرات اساسي بيش از 50% كاهش خواهد يافت.
ج) هزينه مواد مصرفي:
در هر ناوگان ماشين آلاتي در مراحل اوليه اجراي برنامه CM، چنين احساس مي شود كه هزينه سرويس ونگهداري و يا ميزان مواد مصرفي نظير روغن و فيلترها افزايش يافته است. احتمال چنين وضعيتي معمولا” در مراحل اوليه طبيعي است ولي بر اساس آمار و گزارشهاي موجود پس از استقرار سيستم CM ميزان مصرف و هزينه مواد مصرفي بشدت كاهش خواهد يافت . اين كاهش از 20 تا 50 درصد گزارش شده است كه منجر به صرفه جوئي قابل توجهي خواهد گرديد.
د) توقف دستگاه :
در محاسبه صرفه جوئي حاصل از توقف دستگاهها ، آناليز دلايل طولاني شدن خواب آنها ضروريست . بديهي است كه خرابي و توقف ناگهاني و پيش بيني نشده ماشين آلات مستلزم زمان و وقت زيادي جهت تأمين قطعه و نيروي انساني لازم مي باشد. ضمن اينكه بدليل نامشخص بودن زمان و مكان توقف دستگاه، گاهي توقفهاي بسيار طولاني مدت اجتناب ناپذير مي باشد. زيرا علاوه بر زمان طبيعي تعمير ، معمولا” بدليل نامساعد بودن شرايط زماني و مكاني، طول مدت توقف افزايش زيادي خواهد يافت.
در مقابل به كمك برنامه CM، نه تنها ميتوان عيب را در مراحل اوليه شناسائي و با صرف وقت بسيار كمتر رفع نموده و زمان توقف دستگاه را بشدت كاهش داد( تعمير جزئي بجاي تعمير اساسي) ،بلكه با توجه به اطلاعات حاصل از برنامه آناليز روغن و شناسائي عيوب ، در صورتيكه واقعا” تعمير دستگاه اجتناب ناپذير باشد ميتوان قبل از توقف آن نسبت به تأمين قطعه، محل و زمان تعمير و نيروي انساني مورد نياز و جايگزيني دستگاه ديگر برنامه ريزي نمود. اگر ماشين آلات و تجهيزات بعنوان كالاي سرمايه اي و واحدهاي مولد اقتصادي در نظر گرفته شود، در اكثر موارد مشاهده مي شود كه در روش سنتي (نت) زيان ناشي از توقف دستگاهها بيش از هزينه تعميرات مي باشد.به هر حال محاسبة ميزان صرفه جوئيهاي حاصل از كاهش زمان توقف به راحتي امكان پذير مي باشد. ( زمان توقف اضافي در قيمت يك ساعت كار)
طبق گزارش شركت مهندسي آب و خاك جهاد توسعه وابسته به وزارت جهاد كشاورزي تا پيش از اجراي برنامه CM در اين شركت به طور معمول 70% از ماشين ها فعال بوده و 30 % بدليل تعميرات متوقف بوده اند .آماده به كار بودن دستگاهها پس از اجراي برنامه CM به 95% رسيده است. با در نظرگرفتن تعداد كل دستگاههاي مجموعه ( حدود 200 دستگاه ) و متوسط كار روزانه ( 8 ساعت) و متوسط ارزش هر ساعت كار (حدودا 000/80 ريال ) ، افزايش بهره وري مجموعه بواسطه كاهش توقف دستگاهها (Downtime) در سال معادل 9 ميليارد و 600 ميليون ريال خواهد بود كه نسبتاً مبلغ قابل توجهي مي باشد.
مثالي ديگر : در طول اجراي يك طرح Base-line براي يك دستگاه توربين بخار مجتمع پتروشيمي اراك با حجم روغن 18000 ليتر ، مقدار غير عادي (ppm 17 ) براي عنصر سيليس شناسائي گرديد. مقادير قلع و آلومينيوم نيز همزمان افزايش يافت كه به معني فرسايش غير طبيعي دستگاه بود (نمودارصفحه بعد..) پس از رفع آلودگي مقادير به حالت عادي بازگشته و دستگاه به طور طبيعي ادامه كار داد. به اين ترتيب شناسائي و كنترل عوامل تشديد فرسايش تجهيزات گرانقيمت پتروشيمي و نيروگاهي از طريق CM موجب صرفه جوئيهاي عظيم اقتصادي خواهد شد. (لازم به ذكر است كه زيان مالي ناشي از توقف خارج از برنامه توربين ياد شده براي هر ساعت 200 ميليون ريال و تعميرات اساسي آن صدها هزار دلار برآورد مي شود.)
2-1صرفه جوئيهاي غير مستقيم
الف) عمر دستگاه :
اعمال برنامه CM باعث شناسائي و كنترل شرايط و عواملي ميشوند كه استهلاك ماشين آلات را سرعت مي بخشند. منظور شرايط و عواملي است كه بتدريج اثر گذار بوده و در بلند مدت باعث كاهش عمر ماشين و تعميرات اساسي مي شوند. اين عوامل معمولا”آثار فرسايش محسوس و فوري روي ماشين ندارند. البته در چنين مواردي محاسبة صرفه جوئيهاي حاصل از اعمال برنامه CM براحتي و مستقيما” قابل محاسبه نمي باشد. بطور مثال در ايران آلودگي سيليس از عوامل عمده تشديد فرسايش مي باشد. در شرايط آلودگي شديد اثر فرسايشي كوتاه مدت و فوري و درصورت آلودگي خفيف، فرسايشي كند و بلند مدت حاصل خواهد شد. از طريق اعمال برنامه CM وجود آلاينده ها بطور مستمر كنترل و قبل از بروز هر گونه عيب لازم به تعمير و تنها با سرويس و برخي اقدامات اوليه مشكل رفع مي شود. البته محاسبة صرفه جوئي حاصل از اعمال CM كه فرسايش بلند مدت ناشي از آلودگي خفيف را كنترل مي نمايد، كار آساني بنظر نمي رسد. البته در همين مورد
ميتوان به كارهاي تحقيقي فراواني كه در ديگر كشورها انجام شده اشاره نمود. بطور مثال در يك شركت حمل و نقل بزرگ ( داراي 2500 دستگاه اتوبوس، كاميون و تريلي)با كاهش حدودا”25% آلودگي سيليس روغن موتور ماشين آلات خود ساليانه معادل قيمت 60 اتوبوس نو صرفه جوئي حاصل نموده است. ( نمودارهاي 1 و 2 ) .
مورد بسيار متداول در ايران استفاده از روغنهاي نامناسب و يا تقلبي در دستگاهها مي باشد كه آثار فرسايشي بلند مدت داشته و معمولا” در كوتاه مدت آثار سوء آن محسوس نمي باشد كه از طريق برنامه CM قابل كنترل مي باشد.
همچنين در بسياري از موارد با اعمال برنامه CM عيوب بالقوه ، قبل از بروز و هر گونه آثار تخريبي و فرسايشي روي قطعات حذف مي شوند. در چنين مواردي نيز محاسبه صرفه جوئي واقعي برنامه CM كار مشكلي بنظر ميرسد. ولي در توجيه اقتصادي و برآورد صرفه جوئيهاي حاصل از برنامه CM ، ملحوظ نمودن اين موارد نظير برخي تنظيمات جزئي بسيار ضروري و مهم مي باشد..
ب) توقفهاي زنجيره اي:
صرفنظر از برخي موارديكه ماشين آلات و تجهيزات بصورت منفرد و مستقل از ديگر تجهيزات مشغول كار بوده و توقف و خرابي آنها اثر مستقيم و يا محسوس روي برنامه كاري ماشين آلات ديگر ندارند، در اكثريت موارد معمولا” ماشين آلات و تجهيزات بصورت تيمي و در ارتباط با يكديگر كار ميكنند. اين وضعيت در صنايع توليدي و يا عمراني كاملا”معمول مي باشد. در روشهاي سنتي(نت) كه خرابي و توقف خارج از برنامه متداول مي باشد، كارديگر ماشين آلات در اثر خرابي و توقف يك دستگاه، مختل و يا دچار ناهماهنگي و افت شديد مي شود. در حاليكه در برنامه هاي (نت) مبتني بر CM ، علاوه بر پيش بيني و پيشگيري از عيوب و توقف ماشين آلات ميتوان بدليل اطلاع بموقع از احتمال توقفهاي اجتناب ناپذير، نسبت به چاره جوئي و برنامه ريزي بموقع و احتمالا” جايگزيني دستگاه مناسب، از توقف و يا كاهش كارائي ديگر تجهيزات و يا ماشين آلات مرتبط پيشگيري نمود. در محاسبه واقعي صرفه جوئيهاي حاصل از اعمال برنامه CM بايستي هزينة ناشي از توقفهاي زنجيره اي را كاملا” در نظر گرفت. گاهي هزينه ناشي از توقفهاي زنجيره اي چندين بار بيش از هزينه تعميرات خود دستگاه متوقف شده مي باشد. صرفه جوئي حاصل از پيشگيري از توقفهاي زنجيره اي از طريق محاسبه جمع هزينه توقف تك تك ماشينها بدست خواهد آمد.
ج)ضايعات توقفها:
در صنايع مختلف و يا در فعاليتهاي اجرائي، توقفهاي ناگهاني و پيش بيني نشده معمولا“ منجر به ضايعات در مواد اوليه، توليد و يا خسارات به خودكار ميگردد. بطور مثال ميتوان تصور نمود كه در فرايند توليد فولاد و يا مواد غذائي فاسد شدني، توقف ناگهاني خط بدليل خرابي يكي از قسمتها چگونه مواد مذاب و يا مواد اوليه غذائي در معرض نابودي قرار خواهند گرفت و يا چه مشكلاتي ايجاد خواهد شد.
همچنين تأخير در اجراي پروژه هائي نظير سد سازي و يا ديگر فعاليتهاي عمراني كه معمولا” ناشي از خرابي و آماده نبودن ماشين آلات و تجهيزات است گاها”چه خسارات جبران ناپذيري را بوجود خواهد آورد. اعمال برنامةCM در سيستم (نت) حداكثر امكان را در جهت پيش بيني خرابي ماشين و چاره جوئي براي جايگزين و يا تعمير بموقع را بوجود خواهد آورد و از توقف ناگهاني خط احتراز خواهد شد.
ملاحظه مي شود ضايعات و خسارات سنگين ناشي از روشهاي سنتي (نت) در اين زمينه ، گاهي عظيم و غير قابل تصور است كه با اجراي برنامه هاي نوين (نت) احتمال بروز آن به حداقل خواهد رسيد. در بررسي و ارزيابي جنبه هاي اقتصادي حاصل بكارگيري برنامه هاي CM صرفه جوئيهاي حاصل از عدم توقف ناگهاني و برنامه ريزي نشده ماشين آلات با دقت قابل قبول قابل محاسبه مي باشد.
د) سرمايه گذاري مضاعف:
در بسياري از صنايع و پروژه هاي مهم اجرائي و عمراني ، بدليل اهميت و ضرورت استمرار كار از يك طرف و عدم اطمينان از سلامت كار ماشين آلات مربوطه از طرف ديگر، مديران بهره برداري و يا توليد ناچارا” اقدام به سرمايه گذاري و خريد ماشين آلات اضافي (Standby) براي توقفهاي ناگهاني ماشين آلات خط مي نمايند.
در بسياري از صنايع با اجراي برنامه CM، ضمن افزايش قابليت اطمينان دستگاهها و فراهم آمدن امكان پيش بيني زمان خرابي و يا تعمير آنها، نياز به خريد و تأمين ماشين آلات مضاعف را به حداقل مي رسانند. به اين ترتيب ميتوان كاهش سرمايه گذاري مورد نياز براي تأمين ماشين آلات اضافي و هزينة نگهداري آنها را بعنوان بخشي از صرفه جوئيهاي حاصل از برنامه CM به حساب آورد. بديهي است كه بسته به نوع صنعت و موضوع فعاليت ، حجم سرمايه گذاري و هزينه هاي مربوطه متفاوت خواهد بود و لذا صرفه جوئيهاي حاصل نيز متناسب خواهد بود.
هـ ) انبار قطعات يدكي :
متأسفانه اين مفهوم كه نگهداري ماشين آلات مساويست با تعمير و تعمير متكي است به قطعات از دير باز در سيستم (نت) ماشين آلات و تجهيز در اكثريت صنايع كشور پذيرفته شده است و مديران بخشهاي اجرائي نيز بهترين راه پشتيباني ماشين آلات را در تقويت سيستم تدارك و تأمين قطعات و اعتبارات مورد نياز ميدانند.
معمولا” ايجاد انبارهاي بزرگ قطعات يدكي و تخصيص اعتبارات سنگين براي انباشتن و ذخيره سازي طيف گسترده اي از انواع قطعات يدكي مورد نياز ، مهمترين و شايد تنها اقدام معمول مديران بالادست به ماشين آلات مي باشد.
ايجاد انبارهاي بزرگ قطعات يدكي، مستلزم خروج ارز از كشور و محبوس شدن حجم بالائي از سرمايه كشور در قالب قطعات براي مدتهاي نامحدودي مي گردد. بر اساس گزارشها و تجارب موجود، ضايعات قطعات انباري، بويژه قطعات كند مصرف بسيار بالا است و بطور معمول بخش قابل توجهي از قطعات گران قيمت، كه معمولا” خريدهاي خارجي نيز هستند، بدليل گذشت زمان، عدم نياز و يا عدم نگهداري مناسب در انبار، از رده خارج مي شوند و به اين ترتيب ساليانه مبلغ هنگفتي از سرمايه ملي از بين ميرود. با بهره گيري از برنامه هاي CM در سيستم (نت) ماشين آلات بدليل كاهش قابل توجه خرابيها و از طرف ديگر امكان برنامه ريزي تعميرات، به انبارهاي قطعات يدكي بسيار كوچكتري نياز خواهد بود. زيرا هم مصرف قطعات بشدت كاهش مي يابد و هم بدليل اطلاع بموقع از عيب و زمان تعمير امكان سفارش و خريد قطعه وجود داشته و ضرورتي براي انباشت ونگهداري حجم بالائي از قطعات نمي باشد. محاسبه صرفه جوئي حاصل از اين فرايند بر اساس تجربه و مقايسه دو سيستم سنتي و نوين مقدور مي باشد. بر اساس برخي گزارشها حجم قطعات يدكي انباري در (نت) متكي به CM از نظر حجم سرمايه در مقايسه با (نت) سنتي به كمتر از يك پنجم خواهد رسيد.
و) ابعاد ايمني:
شايد مهمترين دليل براي توسعه و تعميق برنامه هاي CM در بسياري از ارتشهاي جهان و تجهيزات هوائي را بتوان در مسائل ايمني و اقتصادي جستجو نمود. امروزه برنامة آناليز روغن تقريبا” در برنامه (نت) همه هواپيماهاي نظامي و غير نظامي جهان قرار دارد.
بويژه علت اصلي بكارگيري برنامه CM در سيستم هيدروليك و موتور هواپيما هاي مسافري جنبه هاي ايمني ذكر مي شود. علاوه بر روشهاي مختلف (نت)، كنترل و عيب يابي اين تجهيزات به كمك برنامه CM باعث كاهش حوادث ناگوار هوائي و كاهش هزينه راهبري ناوگانهاي هوائي مي شود. بروز هرگونه عيب فني هواپيما در حين پرواز، باعث فاجعه هاي جبران ناپذير جاني و مالي خواهد شد. بنابر گزارش Rolles Royes ، 75% خرابيهاي سيستمهاي هيدروليك از نوعي است كه آلودگي روغن نقش مؤثري در ايجاد آن دارد. با اجراي برنامه CM ،كنترل و شناسائي عيب و آلودگي روغن به آساني امكان پذير مي باشد.
شايد محاسبه صرفه جوئي حاصل از اعمال برنامه CM در بخش ايمني و اموريكه جان انسانها مطرح است براحتي امكان نداشته باشد، در عين حال مي توان بر اساس شاخصهائي اعداد و ارقام اين بخش را نيز استخراج نمود. بنابر گزارش ارتش آمريكا، بكارگيري گسترده برنامه CM در كلية نيروهاي سه گانه آن كشور بدليل صرفه جوئيهاي غير قابل تصور اقتصادي و افزايش ايمني در عمليات مي باشد.
شايد لازم به توضيح نباشد كه دريك عمليات نظامي، حصول اطمينان از سلامت و كارائي تجهيزات تا چه درجه اي از اهميت قرار دارد و بالعكس عدم اطمينان از كارائي تجهيزات و احتمالا” بروز نقص و توقف تجهيزات در حين عمليات چه نتايج فاجعه آميز و سرنوشت سازي خواهد داشت . هر چند تبديل برخي از تبعات به اعداد و ارقام اقتصادي بنظر غير ممكن مي رسد، برنامه هاي CM بميزان غير قابل تصوري ضريب ايمني و اطمينان را از طريق اطلاع بموقع از وضعيت دستگاه، افزايش مي دهد.
ز) كنترلهاي مديريتي :
بدون شك رمز موفقيت هر مجموعة اجرائي و يا اقتصادي در درجه اول در گرو سازماندهي و مديريت آن مجموعه مي باشد. اطلاع رساني دقيق و مستند به مديران قطعا” عامل بسيار تعيين كننده در برنامه ريزي و اعمال كنترلهاي لازم و بهينه سازي سيستم مي باشد. اجراي برنامة CM اطلاعات گسترده و مستندي را در مورد عملكرد بخشهاي پائين دست ارائه مي نمايد. برخي از اين محورها عبارتند از:
- كيفيت و صحت و سقم مشخصات مواد مصرفي نظير روغن و فيلتر كه نقش بسيار مهمي در سلامت و عمر ماشين آلات دارند.
- چگونگي انجام خدمات مورد انتظار نظير كيفيت انجام سرويسها و صحت اجراي برنامه تعميرات زماني
- كيفيت تعميرات و قطعات مصرفي
- كيفيت كار دستگاه و نحوه عملكرد اپراتور
- تحقيق، شناسائي و كنترل عيوب كثيرالوقوع و عوامل تشديد فرسايش
بر اساس تجارب و گزارش هاي موجود در فرايند اجراي برنامة CM مديران در سطوح وامور مختلف اطلاعات مورد نياز خود را جهت برنامه ريزي و كنترلهاي مختلف از نتايج حاصل از آناليز روغن و تحليلهاي مربوطه برداشت مينمايد. خريد و استفادة سهوي و يا عمدي مواد مصرفي كه منجر به خسارات كوتاه مدت و بلند مدت دستگاهها مي شود براحتي قابل شناسائي و كنترل مي باشد. بروز خسارات و عيوب مشكوك نيز قابل بررسي و كنترل مي باشد . همچنين مديران اجرائي بر بر اساس اطلاعاتي كه از وضعيت حال و آتي تجهيزات خود دارند نسبت به برنامه ريزي كاري خود اقدام خواهند نمود. هر چند محاسبه صرفه جوئيهاي حاصل از تقويت اطلاعات مديران آسان بنظر نمي رسد، با اينحال در صورت آناليز عوامل و محورهاي موثر ميتوان با تقريب قابل قبول ، نسبت به تبديل ميزان آثار بهبود سيستم مديريت به اعداد و ارقام اقدام نمود.
ح) مصرف انرژي :
هر چند عدم صرفه جوئي در مصرف سوخت و انرژي بعنوان يك پديده غير قابل قبول و بخشي از فرهنگ ناپسند مصرفي در كشور ارزيابي ميگردد ولي به هرحال اين مشكل علاوه بر ريشه هاي فرهنگي و رفتاري جامعه، ناشي از مسائل فني و يا روشهاي راهبري و نگهداري تجهيزات ميباشد. بطور مثال درصد قابل توجهي از انرژي سيستمهاي مكانيكي بدليل استفاده از روانكارهاي نامناسب و يا اصطكاك مازاد سيستم به هدر ميرود.
در اين رابطه بهره گيري از علم ترايبولوژي و برنامه هاي CM بسيار كارساز مي باشد. اولين بررسي اقتصادي صرفه جوئيهاي انرژي حاصل از بكارگيري ترايبولوژي در صنايع كشور انگلستان ساليانه صدها ميليون پوند (آمار بيست سال قبل ) برآورد گرديد.
با بهره گيري از برنامه هاي CM و اعمال كنترلهاي مختلف ميتوان در مصرف سوخت و انرژي صرفه جوئي نمود. در اين زمينه شايد بتوان به موضوع تنظيم نبودن سيستم سوخت و يا آلودگي سوخت موتورهاي ديزلي اشاره نمود. بررسي جنبه هاي اقتصادي در اين زمينه نياز به مطالعات بيشتري در داخل كشور دارد.
طبق تحقيقات انجام شده در صنايع انگلستان 5 % صرفه جوئي هاي حاصله بواسطه بهبود شرائط روانكاري دستگاهها مربوط به صرفه جوئي انرژي مي باشد و از دو جنبه مستقيم و غير مستقيم قابل بررسي است ( جدول 1) .
صرفه جوئي هاي مستقيم انرژي :
– صرفه جوئي انرژي بواسطه كاهش اصطكاك(استفاده و كنترل روانكار مناسب دستگاه)
– صرفه جوئي انرژي مورد نياز جهت ساخت قطعات جايگزين شونده
– صرفه جوئي انرژي مورد نياز جهت فراهم نمودن مواد مصرفي جايگزين شونده
– كنترل و كاهش مصرف سوخت و انرژي، ناشي از تنظيم و بدون عيب كار كردن دستگاه
صرفه جوئي هاي غير مستقيم انرژي : صرفه جوئي هاي حاصل از صرفه جوئي هاي مستقيم، نظير: صرفه جوئي در سرمايه گذاري هائي كه بايستي براي جبران تلفات اصطكاك انجام داد. صرفه جوئيهاي ناشي از كاهش ضايعات زيست محيطي كه در اثر كاهش مصرف انرژي ايجاد ميشودو غيره.
جدول 1: جنبه هاي صرفه جوئي انرژي بواسطه بهبود مفاهيم روانكاري
همين طور طبق گزارش كميته تحقيقات روانكاري ASME در برنامه ( استراتژي حفاظت انرژي از طريق مفاهيم روانكاري ) با صرف 24 ميليون دلار در زمينه تحقيقات و توسعه مفاهيم روانكاري مي توان سالانه 11% صرفه جوئي انرژي حاصل نمود كه معادل 16 هزار ميليون دلار خواهد بود.
ط)محيط زيست:
بديهي است كه مصرف سوخت و انرژي اثر مستقيمي در آلودگي محيط زيست دارند. همانطوريكه ذكر شد متأسفانه در مقايسه با ساير كشور هاي جهان مصرف سرانه سوخت و انرژي كشورمان بسيار بالا (جزء و چند كشور اول جهان ) مي باشد. در اين صورت بالابودن ميزان آلودگيهاي محيطي و مشكلات زيست محيطي غير منتظره به نظر نخواهد رسيد.
بر آورد ضايعات ناشي از تخريب محيط زيست در دو محور اقتصادي و زيستي قابل بررسي مي باشند و البته هر دوي اين موارد آثار مستقيمي بر يگديگر دارند. امروزه در جهان ميلياردها دلار سالانه صرف جبران ضايعات مستقيم و غير مستقيم مسائل زيست محيطي ميگردد.
برنامه هاي CM نقش قابل توجهي در كنترل و كاهش آثار تخريبي كار ماشين آلات و صنايع مختلف بر محيط زيست دارد. از طريق CM علاوه بر كاهش ميزان مصرف انرژي و سوخت كه اثر مستقيم آن بر كنترل آلودگي محيط زيست به حساب مي آيد، پيشگيري از عيوب و كنترل كارماشين آلات و تجهيزات باعث كاهش شديد آلودگيهاي زيست محيطي مي گردد. بطور مثال كاهش مصرف روغن يكي از دست آوردهاي اجراي CM است كه در برخي سازمانها تا 50% گزارش شده است. انجام پروژه هاي و تحقيقات علمي در اين زمينه جهت تبديل آثار اين كنترلها به اعداد و ارقام اقتصادي ضروري به نظر ميرسد.
طبق گزارش آژانس حفاظت محيط زيست آمريكا (U.S Environmental Protection Agency) سالانه بيش از 700 ميليون ليتر روغن موتور مصرف شده اتومبيل ها و كاميون ها در زباله ها رها شده و يا در مجراي فاضلاب ها و اراضي ريخته ميشود. ( جالب است كه فقط يك ليتر روغن موتور مصرف شده مي تواند يك ميليون ليتر آب را آ لوده كند.)
- بر آوردهاي اقتصادي
1-2-يك برآورد كلي :
هر چند بر آورد دقيق سهم ماشين آلات در سبد اقتصادي كل كشور به دليل نبود اطلاعات كافي در حال حاضر مقدور نمي باشد با اين حال بر اساس برخي اعداد و ارقام مشابه در ديگر كشورها شايد بتوان تخمين هائي را در اين زمينه بدست آورد. بطور مثال طبق محاسبات دانشگاه ماساچوست آمريكا 6 تا 7 درصد درآمد ناخالص ملي آن كشور صرف فرسايش و تعميرتجهيزات و ماشين آلات مي شود. چنانچه همين درصد را در ارتباط با كشورمان نيز تعميم دهيم ،در اينصورت ميتوان پذيرفت كه ساليانه بيش از هفت ميليارد دلار از درآمد ناخالص ملي كشور كه بالغ بر 110 ميليارد دلار است در ارتباط با فرسايش و تعميرات ماشين آلات و تجهيزات هزينه مي گردد. بر اساس اين بر آورد كلي، چنانچه 25% هزينه فوق از طريق بكارگيري برنامه هاي CM قابل كنترل باشد، رقمي كمتر از 2 ميليارد دلار ساليانه قابل صرفه جوئي خواهد بود. درصورتيكه افزايش درآمد ناشي از CM را كه معمولا” دو برابر ميزان فوق تخمين زده مي شود به اين مقدار افزوده شود به عدد 6 ميليارد دلار و يا چيزي در حدود 000/000/000/000/50 ريال منافع ساليانه حاصل از اعمال برنامه CM در كشور خواهيم رسيد.
2-2- روشي براي محاسبه صرفه جوئي:
| صرفه جوئي هاي مستقيم | مصرف قطعات | دستمزد | هزينه مواد مصرفي | توقف دستگاه |
جمع |
|||||||
| برآورد صرفه جوئي حاصل از اعمال CM | D |
C |
B | A | Dir. | |||||||
Dir. = A+B+C+D |
||||||||||||
| صرفه جوئي هاي غيرمستقيم | عمر دستگاه | توقفهاي زنجيره اي | ضايعات توقف ها | سرمايه گذاري مضاعف | انبار قطعات يدكي | ابعاد ايمني | كنترلهاي مديريتي | مصرف انرژي | محيط زيست |
جمع |
||
| برآورد صرفه جوئي حاصل از اعمال CM | M | L | K | J | I | H | G | F | E | Ind. | ||
Ind. = E+F+G+H+I+J+K+L+M
Dir. + Ind. = صرفه جوئي كل
3-2- نمونه هائي از ارقام ارائه شده توسط واحدها و موسسات بكارگيرنده طرح هاي مراقبت وضعيت (CM ):
امروزه در جهان طيف وسيعي از صنايع مختلف از قابليتهاي گسترده آناليز روغن جهت اجراي برنامه هاي مراقبت وضعيت (CM) بهره مند مي باشند. كليه ماشين آلات و تجهيزات مكانيكي كه به نوعي از روغن به عنوان روانكار و يا عوامل انتقال قدرت استفاده مي كنند به تناسب از اين فن آوري در ابعاد مختلف بهره مي گيرند. اظهارات و تجربيات تعدادي از اين واحد و موسسات به طور خلاصله در ذيل آمده است.
1-3-2- واحدها و موسسات خارجي:
- نيروگاه اتمي Palo Verde با به كارگيري آناليز روغن و ارتعاشات به صورت توام براي 750 ماشين توانسته است در سال هاي گذشته طبق گزارش مجله Practicing Oil Analysis مبلغ 200/000 دلار صرفه جوئي در هزينه تعميرات و نگهداري دستگاههاي خود داشته باشد. با استفاده از آناليز روغن 67% و با استفاده از آناليز ارتعاشات 57% عيوب ياتاقانها در اين نيروگاه از پيش شناسائي شده است.
- يكي از قسمت هاي عمده در بحث روانكاري و روانكارها بحث فيلتراسيون مي باشد. با تمركز بر روي آناليز روغن و آلاينده ها، فيلتراسيون به عنوان گلوگاهي براي ورود روغن به سيستم مطرح مي شود. همان طور كه قبلا” ذكر شد در دراز مدت آناليز روغن نياز مبرم به انجام پروژه هائي كه باعث بالا بردن بازدهي مجموعه خواهد شد را آشكار مي سازد. يك بررسي بوسيله مركز توسعه هوا دريائي وارمينستر پنسيلونيا بر روي پمپ هاي هيدروليك هواپيما انجام شده و مشخص شد 66% بهبود در فيلتراسيون نزديك به 4 برابر افزايش عمر و با 93% بهبود در فيلتراسيون 13 برابر افزايش عمر ميشود.
- انستيتو تكنولوژي ماساچوست ( MIT ) اظهار مي كند: 6 تا 7 درصد از توليد ناخالص ملي آمريكا ( 240 ميليارد دلار) فقط صرف تعمير و خسارات وارد شده بوسيله فرسايش مكانيكي مي شود. فرسايش هائي كه در نتيجه آلودگي روانكارها حاصل ميشود.
- يك بررسي بوسيله شركت فروشگاههاي زنجيره اي آلبرستون (Supermarket Chain Albertson s Inc )در مورد كاهش نرخ فرسايش تعدادي از موتورهاي كامينز ( Cumminus ) كاميون ها ي جاده اي كه از بهبود آلودگي روغن آنها حاصل شده بود (آناليز 6 موتور كه 000/900 كيلومتر راه را پيموده بودند) گزارش مي كند: ياتاقان ژورنال ميل لنگ موتور 0005 inch فرسايش داشته است . ياتاقان هاي شاتون اصلي حتي در حد رسيدن به مس فرسوده نشده بودند و فرسايش رينگ كمپرس وروغن قابل صرف نظر كردن بود .
2-3-2- واحدها و موسسات داخلي:
در كشورمان ايران از حدود 5 سال پيش عملا” كاربرد برنامه هاي CM در صنايع مختلف در حال توسعه مي باشد . گزارشات گوناگوني از نتايج اجراي برنامه هاي آناليز روغن و جنبه هاي اقتصادي آن از صنايع مختلف كشورمان در اين شركت موجود ميباشد كه جهت اطلاع نمونه هائي از آن به اختصار در ذيل خواهد آمد .
گروه CM نيروي كشش راه آهن جمهوري اسلامي گزارش نموده است كه:
در 10 ماهه اول سال هفتاد ونه، 123 مورد تعويض روغن به واسطه تشخيص شرايط نامطلوب مانندآلودگي آب، افزايش يا كاهش بيش از حد ويسكوزيته و افزايش غير عادي مقادير عناصر فرسايشي انجام شده كه از وارد شدن خسارات به 67 سيلندر، 58 عدد پيستون، 281 عدد رينگ و 40 دست ياتاقان جلوگيري شده با احتساب قيمت قطعات بالا صرفه جوئي محاسبه شده به پيش از 000/309 دلار ميرسد. هم چنين با افزايش كاركرد روغن از 000/65 به 000/96 و جلوگيري از تعويض روغن هاي غير ضروري، اين واحد توانسته است 000/000/734 ريال در مصرف روغن صرفه جوئي نمايد. (محاسبات به جهت اختصار كلام ذكر نشده است)
شركت آب و خاك (جهاد توسعه ) منافع اقتصادي حاصل از اجراي برنامه هاي CM بر روي تعدادي از ماشين آلات خود را محاسبه نموده است. طبق گزارش مديريت ماشين آلات اين شركت كل هزينه تعميرات ( اجرت + قطعات ) در يك دوره يكساله از تاريخ 31/6/77 الي 31/6/78 مبلغ 000/000/380/1 ريال بوده و با توجه به تورم ساليانه معادل 18% و استهلاك دستگاهها معادل 10% پيش بيني هزينه معمول تعميرات براي سال مالي 79 – 78 علي الاصول ميبايست به مرز 000/000/766/1 ريال ميرسيد كه خوشبختانه با اعمال روشهاي مختلف و اجراي سيستم CM هزينه واقعي از تاريخ 31/6/78 الي 31/6/79 مبلغ 000/000/400/1 ريال شده است.
صرفه جوئي حاصله در هزينه تعميرات طبق محاسبات فوق 000/000/360 مي باشد . همچنين افزايش بهره وري مجموعه بواسطه عدم توقف ماشين آلات در حدود 000/000/280 ريال گزارش شده است.
شركت خدمات مهندسي آب و خاك كشور وابسته به وزارت جهاد كشاورزي از روش دقيق جهت محاسبه هزينه هاي پيشگيري شده استفاده نموده است. بر اساس گزارش شركت فوق با بكارگيري برنامه CM، ساليانه بيش از سه ميليارد ريال صرفه جوئي ايجاد شده است.
رقم ذكر شده توسط شركت ساختماني كيسون تنها بواسطه جلوگيري از عيوب ماشين آلات 000/000/322ريال مي باشد . صرفه جوئي در مصرف روغن در محاسبات داخل نشده است.
اداره كل راه و ترابري استان گلستان در سال 79 با اعمال فن آوري CM در مقايسه با سال 76 توانسته است 75% كاهش تعميرات موتور و 80% كاهش تعميرات گيربكس داشته باشد. صرفه جوئي اقتصادي برآورد شده توسط اين استان براي سال 79 مبلغ 200/633/724/1 ريال مي باشد . هم چنين در ماشين آلات سبك و نيمه سنگين كيلومتراژ تعويض روغن با روش كنترل وضعيت روغن از 2000 كيلومتر به 3000 كيلومتر و در ماشين آلات سنگين از 100 ساعت به 125 ساعت افزايش يافته است.
صرفه جوئي ياد شده طبق گزارش وزارت راه و ترابري زنجان 600 ميليون ريالي براي سال 79 بوده است
اداره كل راه و ترابري استان سمنان نتايج حاصله را بدين گونه گزارش مي دهد:
از 100% كل ماشين آلات تحت مراقبت وضعيت 5/12 % آمار مورد بحراني گزارش شده و از اين تعداد 6/5 % منجر به توقف،بازديد، كنترل و سرويس شده كه از آن هم 7/1 % تعمير اساسي شده است و بقيه موارد با رفع آلودگي ها و سرويس مناسب اكثرا” وضعيت قابل قبول پيدا نموده اند .
اداره كل راه و ترابري استان كرمانشاه گزارش خود را به تفكيك دستگاهها و ادارت مختلف تابعه و با بررسي مواردي كه عيوب آنها از طريق آناليز روغن پيش بيني شده است ارائه داده و در مجموع رقمي در حدود 4 ميليارد ريال صرفه جوئي را براي سال 79 ذكر نموده است.
اداره كل راه و ترابري استان كردستان طبق يك بررسي دقيق به اين نتيجه رسيده است كه با نصب فيلتر هواكش روغني به جاي فيلترهاي هواكش خشك مقادير تمامي عناصر آلاينده و فرسايشي بصورت مطلوب تر، باعث پائين آمدن فرسايش قطعات وبالا رفتن عمر بالاتر دستگاه مي شود.
صرفه جوئي ريالي راه و ترابري استان ايلام بواسطه اعمال روشهاي مراقبت وضعيت 000/221/983/1 ريال براي يكسال بوده است. گروه CM استان توانسته است 40 % كاهش مصرف روغن و 50 % كاهش مصرف فيلتر مواد روغني داشته باشد.
نتيجه:
اعمال برنامه هاي نوين (نت) باعث كاهش هزينه راهبري ماشين آلات، كنترلهاي مديريتي و افزايش ايمني مي گردد. هر چند در فعاليتهاي مختلف عمراني و صنعتي كشور هيچگاه هزينه هاي نگهداري و تعميرات ماشين آلات و تجهيزات بطور مستقل مورد تجزيه ، تحليل و ارزيابيهاي اقتصادي قرار نگرفته و معمولا” بعنوان هزينه هاي اجتناب ناپذير تلقي شده است، ولي در صورت بررسي دقيق علمي اين نتيجه براي مديران و برنامه ريزان اقتصادي كشور روشن خواهد شد كه سرجمع سرمايه ها و اعتباراتي كه هر ساله در جهت نگهداري و راهبري ماشين آلات و تجهيزات كشور صرف ميشود به حدي بزرگ و سنگين است كه خود بعنوان يك مقوله جدي در سبد اقتصادي بايستي مورد نقد و بررسي قرار گيرد، تا در جهت كنترل و مهار آن چاره جوئي و اقدام گردد.
منابع و مواخذ :
- Jim Fitch, Oil Analysis Economics-Saving and Making Money, Oil Analysis Magazine May-June 2001
- M. Hutchings,Tribology , 1992
- H. Jones and D. Scott, Industrial Tribology,1991
- A. R. Massoudi, Utilization of Plant Condition Monitoring with References to the Iranian Construction Industry, 1995
- H. Jones and A.R. Massoudi , Profitable Condition Monitoring : The Role For Contamination Control, Department of Mechanical Engineering University of Wales, Swansea,U.K,1994
- Monroe County Solid Waste Management District, Motor Oil and the Environment
- Jim Fitch, Proactive Maintenance Can Yield More Than 10-Fold Saving Over Conventional Predictive/Preventive Maintenance Programs, maintenanceresources.com
- واحد تحقيقات شركت توان کاونت
- واحد CM اداره كل نيروي كشش ، گزارش صرفه جوئي هاي اقتصادي حاصل از ايجاد طرح CM ، ديماه 1379
- شركت مهندسي آب و خاك (جهاد توسعه ) ، گزارش سالانه عملكرد CM ، 79-1378
- شركت آب و خاك وزارت جهاد كشاورزي ، ارزيابي اقتصادي نتايج اعمال برنامه آناليز روغن بهمن 1379
- اداره كل راه و ترابري استان گلستان ، دست آوردهاي فني ، مديريتي و اقتصادي ناشي از اجراي طرح MCM ، مرداد 1380
- اداره كل راه و ترابري استان سمنان ، دست آوردهاي فني ، مديريتي و اقتصادي بدست آمده از اجراي طرح MCM در سال 79 ، مرداد 1380
- اداره كل راه و ترابري استان كردستان ، مراقبت وضعيت ماشين آلات ، جايگاهها و دستاوردها ، شهريور 1380
دیدگاهتان را بنویسید